Waarom Listeria-beheersing geen “nice-to-have” is

Wat er gebeurde en wanneer

In de week van 12–14 augustus 2025 riepen de Franse autoriteiten tientallen zachte kazen (onder andere camembert, brie en geitenkaas) terug na een uitbraak van listeriose die minstens 21 gevallen en twee overlijdens omvatte. De producten – verkocht onder meerdere merknamen in grote ketens – werden tot 9 augustus in Frankrijk én internationaal gedistribueerd. Kort daarop volgden waarschuwingen in onder andere Spanje, Luxemburg en ook België meldde een eerste gelinkt geval.

Waarom Listeria zo verraderlijk is

• Groeit in de koelkast: Listeria monocytogenes kan zich, anders dan veel andere pathogenen, vermenigvuldigen bij koeling (≤4 °C). Daardoor vormen ready-to-eat (RTE) producten met lange houdbaarheid – zoals zachte kazen – een hoogrisico-categorie.

• Langdurige incubatietijd: symptomen kunnen tot 8 weken na consumptie optreden. Uitbraken worden daardoor laat opgemerkt.

• Ernstige ziekte bij kwetsbaren: Zwangere vrouwen, ouderen en personen met een zwak immuunsysteem lopen het grootste risico op sepsis, meningitis en overlijden. In 2023 noteerde de EU het hoogste jaarlijkse aantal listeriosegevallen tot nu toe (2.993 met 340 overlijdens).

Omgevingsmonitoring is vervolgens de eerste verdedigingslinie tegen besmetting. Listeria nestelt zich vaak in vochtige plekken zoals afvoeren, vloerscheuren en koelcellen. Een zoneringsplan waarbij verschillende hygiënezones duidelijk gescheiden worden, helpt besmetting beperken. Swabs moeten zowel vóór productie (pré-operatief) als tijdens productie worden genomen. Positieve vondsten mogen niet worden afgedaan als incidenten, maar moeten leiden tot een grondige root-cause-analyse, intensieve reiniging en hercontrole, gevolgd door trendanalyse om herhaling te voorkomen.

Ook het schoonmaak- en desinfectieprogramma moet praktijkbestendig zijn. Wissel tussen verschillende typen reinigings- en desinfectiemiddelen, zoals oxidatieve middelen en quaternaire ammoniumverbindingen, om biofilmvorming te doorbreken. Waar mogelijk is droog-reinigen de voorkeur. Als nat-reinigen noodzakelijk is, moet van schoon naar vuil worden gewerkt en moet de installatie volledig droog achterblijven. Voor onderhoudswerkzaamheden waarbij apparatuur wordt geopend, zijn specifieke procedures nodig, inclusief controle voor opstart.

Bij producten zoals zachte kazen, die vaak na pasteurisatie nog handelingen ondergaan, is het cruciaal om nabesmetting te minimaliseren. Dit vraagt om een duidelijke fysieke scheiding van zones met rauwe producten, gecontroleerde luchtstromen en strikte eenrichtingsbewegingen van personeel en materialen. Verpakkingslijnen fungeren daarbij als kritieke controlepunten binnen het HACCP-plan en moeten met dezelfde zorg behandeld worden als de high-care/risk zones.

Tot slot is een robuust traceerbaarheidssysteem essentieel. Producenten moeten in staat zijn om binnen minuten batches op te sporen en terug te roepen. Regelmatige recall-oefeningen (bijvoorbeeld ieder kwartaal) houden het systeem scherp. Heldere, meertalige communicatie richting consumenten en nauwe samenwerking met nationale recallportalen zoals RappelConso in Frankrijk of AESAN in Spanje, maken dat een daadwerkelijke terugroepactie snel en effectief verloopt.

Besluit

De Franse kaasuitbraak toont hoe snel Listeria door de hele keten kan reizen, met ernstige gevolgen. Wie omgevingsmonitoring, productontwerp, hygiënisch ontwerp en snelle recall serieus regelt, verkleint het risico dramatisch én voldoet aan de EU-criteria. De tijd om je Listeria-programma te testen (en waar nodig op te schalen) is nu.