In gesprek met Aldo Evers over Listeria en challengetesten
Listeria was de laatste tijd regelmatig in het nieuws. De berichtgeving laat zien hoe groot de gevolgen kunnen zijn voor de volksgezondheid, hoe belangrijk het is om de beheersing van Listeria monocytogenes goed op orde te hebben en de essentiële rol die challengetesten hierbij spelen. In dit artikel gaan we in gesprek met Aldo Evers – Technical Director Microbiology – over Listeria en challengetesten.
Bij Normec Foodcare voeren we in onze laboratoria diepgaande microbiologische analyses uit om de veiligheid en kwaliteit van voedsel te waarborgen: van pathogenenonderzoek en onderzoek naar verschillende bederforganismen tot chemische en fysische onderzoeken. Dagelijks krijgen onze laboratoriumspecialisten allerlei vragen over microbiologische analyses en wetgeving, vooral specifiek gericht over Listeria.
QA met Aldo Evers
Iemand die hier alles vanaf weet is Aldo Evers. Als Technisch Specialist heeft hij jarenlang de meeste complexe situaties rondom Listeria monocytogenes en challengetesten meegemaakt. Sinds kort is hij Technical Director Microbiology bij Normec Foodcare. In een gesprek met Aldo hebben we hem diverse vragen voorgelegd die vaak worden gesteld over challengetesten.
Meer weten over Listeria? Schrijf je in voor de cursus met Wageningen Academy
Leer onder andere van Aldo Evers in 2 dagen op Wageningen Campus alles over Listeria monocytogenes: risicomanagement, bemonstering, sequencing, analyseren en challengetesten. Je krijgt praktijkvoorbeelden, workshops en interactie met specialisten en sluit af met een certificaat.
Wat is een challengetest?
Een challengetest is een gespecialiseerd laboratoriumonderzoek waarbij we een product bewust besmetten met een bekende hoeveelheid van een bacterie, zoals Listeria monocytogenes. Vervolgens volgen we nauwgezet hoe die bacterie zich in het product gedraagt gedurende de volledige houdbaarheidsperiode. Zo krijgen we een duidelijk beeld van het microbiologisch risico en kunnen we beoordelen of het product veilig blijft en voldoet aan de wettelijke vereisten, zoals vastgelegd in EU-verordening 2073/2005. Deze testen zijn vooral van belang bij kant-en-klare gekoelde producten die zonder verdere verhitting worden geconsumeerd. Naast Listeria voeren we dit soort testen ook uit voor andere pathogenen zoals Salmonella of Bacillus cereus.
Waarom zijn challengetesten voor Listeria monocytogenes belangrijk?
Listeria monocytogenes is een beruchte bacterie omdat ze zelfs bij koelkasttemperaturen kan doorgroeien en ernstige infecties kan veroorzaken bij kwetsbare groepen zoals zwangere vrouwen, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem. Voor producenten van bijvoorbeeld vleeswaren, visproducten en zuivel is het daarom cruciaal om aan te tonen dat hun product die groei niet toelaat, of dat de bacterie tot het einde van de houdbaarheid onder de grens van 100 cfu/g blijft. Dit is niet alleen een wettelijke verplichting volgens EU-verordening 2073/2005, maar ook essentieel voor de voedselveiligheid en het vertrouwen van de consument. Zonder deze onderbouwing kan een product onveilig worden geacht of mogen bepaalde claims niet gemaakt worden.
Waar hebben bedrijven moeite mee bij Listeria-challengetesten?
We merken dat bedrijven vaak worstelen met meerdere aspecten. Ten eerste is de opzet van een correcte test niet eenvoudig: je moet de juiste stammen selecteren, een realistische besmettingsgraad bepalen en passende bewaarcondities kiezen. Al die keuzes hebben directe invloed op de waarde van de resultaten. Daarnaast is het vinden van een goed evenwicht tussen een realistisch maar ook streng genoeg ‘worst-case scenario’ een uitdaging.
Verder spelen praktische factoren een rol. Een challengetest is intensief: ze duren vaak weken, zijn kostbaar en mogen alleen worden uitgevoerd in gespecialiseerde laboratoria. Voor kleinere bedrijven kan dit een flinke drempel zijn. Ook de interpretatie van de resultaten geeft vaak vragen: wat betekent een kleine toename van Listeria precies voor mijn houdbaarheid en etikettering?
Daar komt bij dat productvariatie meespeelt. Kleine verschillen in pH, wateractiviteit of verpakking kunnen de groei beïnvloeden, waardoor één test niet altijd representatief is voor de volledige productie. En tot slot legt de Europese regelgeving extra druk op de juiste uitvoering, omdat je verplicht bent aan te tonen dat het product tot het einde van de houdbaarheid onder de grens blijft.
Kun je alternatieven gebruiken voor een challengetest?
Er bestaan zeker alternatieven, zoals voorspellende modellen die het gedrag van micro-organismen zoals Listeria simuleren (bijvoorbeeld ComBase of FSSP). Ook kan een product zo worden ontwikkeld dat bacteriegroei uitgesloten is, bijvoorbeeld door een lage pH, een lage wateractiviteit of door gebruik van conserveermiddelen. Deze aanpak kan waardevol zijn, maar wordt door de autoriteiten niet altijd gezien als volledig bewijs voor veiligheid. Zeker bij kant-en-klare producten waar Listeria een reëel risico vormt, blijft een challengetest meestal noodzakelijk.
Wat kunnen bedrijven doen om dit proces te vergemakkelijken?
Onze ervaring leert dat een goede voorbereiding het verschil maakt. Werk samen met gespecialiseerde laboratoria die ervaring hebben met Listeria-challengetesten en de internationale richtlijnen (zoals ISO 20976-1). Gebruik voorspellende modellen vooraf om risico’s in kaart te brengen en de testopzet te verfijnen – dat bespaart tijd en kosten. Soms is een combinatie van modellen met beperkte, gerichte challengetesten de meest efficiënte aanpak.
Daarnaast raden we bedrijven aan intern voldoende kennis op te bouwen, zodat resultaten niet alleen juist geïnterpreteerd worden, maar ook effectief geïntegreerd kunnen worden in het voedselveiligheidsplan (HACCP of FSSC 22000). Een laboratorium dat hierin samenwerkt met QA-experts brengt enorme voordelen met zich mee. Door slim samen te werken en de juiste expertise in te schakelen, kan het proces niet alleen sneller en kostenefficiënter verlopen, maar ook betrouwbaarder en beter afgestemd op de wetgeving én de bedrijfsspecifieke situatie.
Whitepaper Listeria
Ontdek de 9 beheersmaatregelen van Listeria monocytogenes
In de foodsector blijft de beheersing van Listeria monocytogenes in kant-en-klare levensmiddelen een belangrijk onderwerp. Naast de HACCP-analyse en de noodzakelijke hygiënemaatregelen om (na)besmetting te beheersen, ligt de focus op studies naar potentiële besmetting en de mogelijkheid van uitgroei onder “worst-case” omstandigheden.
Ontdek in 9 stappen welke beheersmaatregelen jij kunt nemen en lees onze whitepaper over Listeria monocytogenes.
